OP ZOEK NAAR NESCIO
Een interview met de redactie van Schrijvers uit Oost

Door Maaike Bergstra, Amsterdam, 16 maart 2012

Noot: dit interview werd gemaakt voordat de eerste serie van Schrijvers uit Oost 2012/2013 van start ging. Initiatiefnemer Marian Boyer overleed in 2013, derhalve vond er een wijziging in de redactie-samenstelling plaats. De huidige redactie zet het programma in Marians geest met overgave voort. De drijfveren van Marian Boyer voor het opzetten van dit programma komen in dit interview aan bod, daarom houden we het graag op de site.

Schrijvers uit Oost is een serie van zes literaire avonden op verschillende plekken in Amsterdam Oost. Elke editie staat een schrijver centraal die in dat stadsdeel woont en werkt. Ik sprak de vier redacteuren in de Openbare Bibliotheek aan de Oosterdokskade over het programma. Want: wat is er zo bijzonder aan Oost? Waarom geen Schrijvers uit West?

‘Mijn literaire smaak is ontwikkeld op het moment dat ik Nescio las,’ zegt initiatiefnemer Marian Boyer (1954-2013, red.). ‘Toen werd ik in literaire zin wakker. Zijn Titaantjes is in Oost geboren en ik woon in Oost. Ik werd nieuwsgierig naar welke schrijvers hier nog meer wonen. Dat bleken er nogal wat. Zo is het begonnen.’
Teuntje Klinkenberg voegt toe: ‘Wij hebben binnen onze periferie gezocht naar iets wat bij ons past. Marian woont drie straten bij mij vandaan. Het Lloyd Hotel is bij wijze van spreken onze achtertuin en wordt de locatie van een van de edities. Het begint bij ons en de wens om iets te doen, zoals elke kunstenaar bij zichzelf begint als hij iets wil maken. Marian en ik werkten eerder samen aan een literair programma in het Lloyd. En nu maken we dit.’

HET BEGIN VAN EEN GROEIEND NETWERK

Boyer was oprichter van het Platform Theaterauteurs op en publiceerde toneelstukken, romans en verhalen. Klinkenberg is werkzaam als regisseur en schrijver. Het team was compleet toen Boyer en Klinkenberg redacteur Wouter Bok en redacteur/journalist Floor Schrijvers ontmoetten. Verbonden door hun woonplaats en een passie voor literatuur vullen ze elkaar goed aan. Bok en Schrijvers, bevlogen starters op de arbeidsmarkt, hebben weer andere contacten in de uitgevers- en boekenwereld in te brengen dan Boyer en Klinkenberg, die al een respectabele staat van dienst hebben in de theater- en de literaire wereld.
Deze redactie moet de kiem zijn van een groeiend netwerk. Er wonen 120.000 mensen in Oost en daarvan zijn er zo’n 50 schrijver. Schrijvers, culturele instellingen en boekhandels worden met elkaar verbonden om in het vervolg meer van elkaar te profiteren. Zowel de instellingen als de schrijvers krijgen via dit initiatief de kans om contact te maken met hun publiek. De redactie signaleert dat het soms negatieve imago van Oost langzaam aan het verdwijnen is en dat er steeds meer ruimte voor cultuur is. ‘Die ontwikkeling hopen we een forse duw te geven richting literatuur,’ zegt Floor Schrijvers. Een benaderde boekhandel heeft al aangegeven een schrijversplatform op te willen zetten.

‘Het is pertinent niet de bedoeling geslotenheid te suggereren,’ benadrukt Schrijvers. Zij meent dat het project juist transparant is door de plaatsbepaling. Het gaat niet om een bevriend clubje. Uit de schrijvers die in Oost wonen kiest de redactie de gasten op kwaliteit. Gustaaf Peek, Wanda Reisel en een toneelschrijver als Rob de Graaf wonen in Oost, maar dat bepaalt niet de begrenzing van hun literatuur. Vanuit de schrijvers die de redacteuren dichtbij vinden, wordt via de literatuur de blik naar buiten geopend. En iedereen van buiten Oost en Amsterdam is daarbij nadrukkelijk welkom.

EEN SOORT ZOMERGASTEN, MAAR DAN LIVE

De missie van Schrijvers uit Oost is het voorstelbaar maken van wat de schrijver doet. Bok: ‘Voor sommige mensen is literatuur iets elitairs of mysterieus, een ver-van-mijn-bedshow. Wij laten zien dat literatuur zich niet alleen geografisch maar ook figuurlijk buiten de grachtengordel afspeelt en iets wezenlijks kan overbrengen. We brengen het dichtbij door er bijna iets tastbaars van te maken.’
Hij doelt daarmee op de opzet van de avonden. Een soort Zomergasten, maar dan live: ‘Het is iets wat je online niet kunt krijgen.’ Boekenprogramma’s gaan vaak in op alleen de literaire inspiratiebronnen van een auteur. Begrijpelijk, maar ook een gemiste kans volgens Boyer: ‘Ik laat me beïnvloeden door fotografie, film, muziek. Ik schrijf bijna muzikaal, het ritme moet goed zijn. Toen ik het schilderij Monochrome blue van Yves Klein voor het eerst zag moest ik huilen. Ik begon na te denken over wat abstractie was en hoe het kan dat het ons ontroert. Ik bedoel maar: er zijn zoveel dingen die een schrijver, een mens, inspireren.’
De plek waar iemand woont is er daar een van. Schrijvers: ‘Hoeveel fantasie de schrijver ook gebruikt, zijn leefomgeving speelt ook vaak een rol in zijn werk.’ Klinkenberg: ‘Hoe je je verhoudt tot je omgeving, engagement in groot en klein opzicht, dat vinden we belangrijk.’ Boyer: ‘Er is een uitspraak van een schrijver, ik weet niet meer van wie, die zegt: als je niet over de wereld kan schrijven, schrijf dan over je land, als je niet over je land kan schrijven, schrijf dan over je stad, als je niet over je stad kan schrijven, schrijf dan over je straat, als je niet over je straat kan schrijven, schrijf dan over je huis, als je niet over je huis kan schrijven, schrijf dan over de stoel in je huis…’
Voor bewoners van het stadsdeel is het leuk om de buurt op een nieuwe manier te ontdekken. Verhalen, fantasie en geschiedenis worden aan een bekende omgeving gekoppeld. ‘Stel je voor dat je een erg saai muziekstuk te horen krijgt,’ zegt Boyer, ‘maar daarna vertelt een schrijver er iets over waardoor je dat muziekstuk nooit meer hetzelfde hoort. Het heeft ineens een nieuwe betekenis gekregen. Dat is wat literatuur kan doen: de dingen in een nieuw daglicht plaatsen.’

EEN GROOT EN DIVERS STADSDEEL

Van de schrijvers die werden benaderd reageerden de meesten positief. Ze willen graag komen optreden, zoeken nieuw publiek en zien uit naar het ontmoeten van collega’s uit de buurt. Een enkeling meldt niet voor het initiatief te voelen. Klinkenberg: ‘Ik kan me wel voorstellen dat iemand liever op basis van inhoud aan andere schrijvers wordt gekoppeld dan op basis van zijn woonplaats.’ Ook zijn er misschien bij die liever anoniem blijven in hun eigen wijk. ‘Ik kan alleen voor mezelf spreken,’ zegt Boyer, ‘maar ik vind het geweldig als mijn buurvrouw vraagt hoe het met mijn personage gaat.’

Voor de eerste editie is Gustaaf Peek gevraagd een openingsessay over onder meer het fenomeen migratie te schrijven. Hij schreef met Dover en Ik was Amerika geëngageerde romans waarin migratie en leefomgeving belangrijke thema’s zijn. ‘Hij vertegenwoordigt de veelzijdigheid van Oost. Hij is het resultaat van migratie, net als iemand als Wanda Reisel die ook zal worden geïnterviewd. En ook ik ben het directe resultaat van volken die zich verplaatsen, vermengen, ergens anders een leven kiezen, al dan niet vrijwillig. Het is een politiek gegeven, dat impliciet aan bod komt in het programma,’ aldus Boyer. De mensen die in Oost wonen zijn er op allerlei verschillende manieren terecht gekomen. ‘Om de grootte en diversiteit van het stadsdeel recht te doen heeft Schrijvers uit Oost een nomadisch karakter,’ vertelt Schrijvers. En aangezien het in verschillende cafés en boekhandels neerstrijkt, zal geen avond hetzelfde zijn. Ook de schrijvers en hun inspiratiebronnen zullen voor veel variatie zorgen.

CROWDFUNDING

De sfeer moet los en nieuwsgierig zijn, volgens de redactie. Ze zijn nog volop in gesprek over welke schrijvers in het programma worden opgenomen. Ook het publiek mag zich er mee bemoeien, want wie het initiatief op de crowdfunding-site Voordekunst.nl steunt met een donatie mag meebepalen wie de gast van de laatste avond is.

LEREN VAN DE MEESTER, ZOEKEN NAAR TALENT

‘Je kunt op zo’n avond een blik in het hoofd van de schrijver werpen,’ mijmert Klinkenberg, ‘alsof het een kamer is worden de ramen geopend en met toestemming mogen we even naar binnen kijken.’ ‘Doordat er voor een duidelijke kadrering is gekozen, ontstaat veel ruimte voor verdieping,’ voorspelt Schrijvers. Boyer verwacht dat wie een avond komt kijken, geen volgende editie meer zal willen missen.
Bovendien is er nieuw talent te ontdekken. In de wedstrijd ‘Schrijf je straat’ worden bewoners van Oost uitgedaagd te schrijven over hun stadsdeel. Wie dat wil, kan klein beginnen in deze wedstrijd. Door om zich heen te kijken. Letterlijk dicht bij huis. En de redactie hoopt dat ook de fans en buren van de winnaar mee komen om hem of haar bij het voorlezen aan te moedigen.
Boyer: ‘Je hoopt toch altijd iemand te ontdekken.’
Bok: ‘De nieuwe Harry Mulisch…’
Klinkenberg: ‘Nee, de nieuwe Nescio.’
Schrijvers: ‘Natuurlijk hoeft het niet per se in Oost, maar Oost blijkt zo’n gevarieerd aanbod te hebben. Het is zonde om daar geen aandacht aan te besteden. En als iemand hetzelfde zou willen doen in West, dan moedigen we dat alleen maar aan.’ Besmettelijk zijn zien de redacteuren als een voorwaarde. Dus wellicht ontstaat er binnenkort ook Schrijvers uit West. ‘Maar kom eerst naar Schrijvers uit Oost.’